Izbor učenika generacije uvršten je u zakone o srednjim školama svih kantona Federacije Bosne i Hercegovine. To bi trebao biti ljepši dio priče o obrazovanju, motivirajući za đake, ali proces u Zeničko-dobojskom kantonu nosi neravnopravnosti među učenicima i učenicama.
Pravilnik
Prema važećem Pravilniku za izbor učenika generacije (objavljenom u Službenim novinama ZDK, br. 5 od 5. 5. 2014. godine), izbor se vrši između učenika koji su tokom školovanja ostvarili odličan uspjeh u svakoj školskoj godini. Za svaku godinu dobiju po 100 bodova, a negativne bodove dobiju za svaku zaključenu ocjenu ispod odlične, i to: - 5 za svaku vrlo dobru, - 10 za svaku ocjenu dobar i - 15 za svaku zaključenu dvojku. Dodatne pozitivne bodove đaci stiču učešćem na kantonalnim, federalnim, državnim i međunarodnim takmičenjima, i to: + 15 za kantonalno takmičenje, + 35 za federalno, + 50 za državno i + 75 za međunarodno, s tim da bodove dobijaju na osnovu učešća na takmičenjima koje organizuje Pedagoški zavod Zenica.
Praksa
Ne bi bilo ničeg spornog da đaci imaju priliku da se takmiče iz svih ili barem većine nastavnih predmeta, ali Pedagoški zavod organizuje takmičenja samo iz matematike, fizike, informatike i njemačkog jezika, što unaprijed diskriminira učenike čiji su afiniteti vezani za druge nastavne predmete, pa znamo da je najuspješniji na školskom takmičenju iz matematike (jer na taj način ostvaruje pravo učešća na kantonalnom takmičenju) sigurno kandidat za učenika generacije. Međutim, šta je sa učenicama koje se ističu u biologiji, hemiji, historiji, geografiji, bosanskom/hrvatskom/srpskom jeziku i književnosti ili drugim predmetima? Nema takmičenja i nema bodova?! A zašto ih nema, treba upitati nadležne. Očekivani odgovor je – budžet.
Apsurd dolazi do izražaja u konkretnom primjeru učenice koja je osvojila prvo mjesto na literarnom takmičenju visokoškolske ustanove na nivou Bosne i Hercegovine, ali Pravilnik njen uspjeh ne prepoznaje i za njega dobije – 0 (nula) bodova u izboru za učenicu generacije?! Ima i obrnutih slučajeva koje vodi čisti pragmatizam, poput učenika (namjerno ne navodim ime i prezime) koji se samo formalno pojavio na kantonalnom takmičenju iz matematike da bi bio evidentiran i time stekao bodove za izbor učenika generacije i predao prazan takmičarski test. Motivirajuće za rad na dodatnoj nastavi i sekcijama netakmičarskih nastavnih predmeta? Nimalo!
Još apsurdnija je situacija za učenika generacije u tehničkim i stručnim školama jer to priznanje neće dobiti onaj koji se istakao iz stručnih predmeta, naprimjer elektrotehničke ili medicinske tehničke škole, nego onaj sa nastupima na takmičenjima iz informatike, fizike ili matematike.
Taj diskriminatorski odnos prenosi se i na nastavnike, jer Pravilnik o radu srednjih škola u članu 53 predviđa novčane nagrade za nastavnike čiji učenici ostvare uspjeh na takmičenjima, za ostvarene rezultate od prvog do trećeg mjesta na kantonalnom, federalnom, državnom i međunarodnom nivou. Dakle, diskriminirani su svi koji ne predaju matematiku, fiziku, informatiku i njemački jezik. Pravo je čudo što još uvijek postoje entuzijastični nastavnici, iako njihov trud, osim tapšanja po ramenu, neće dobiti nikakvu materijalnu satisfakciju. Srećom, mnogi đaci rade na vannastavnim aktivnostima radi znanja i sticanja iskustva, a ne za bodove.
