Na Partizanskom groblju u Srednjem Duboviku (Krupa na Uni, Republika Srpska) boračka organizacija podigla je nadgrobni spomenik za jedanaest osoba ubijenih tokom Drugog svjetskog rata. Na crnoj granitnoj ploči zlatnim slovima uklesan je tekst: НЕПОЗНАТИМ СРБИМА / СА ПЕРНЕ УБИЈЕНИ 1941.ГОД. / И БАЧЕНИ У ЈАМУ КОД БОКАНА / ЕСКУМИРАНИ 2009.ГОД. / И САХРАЊЕНИ ЊИХ ЈЕДАНЕСТ / ОВДЕ У СРЕДЊЕМ ДУБОВИКУ
LJUDI BEZ IMENA
Iako kratak, tekst otvara mogućnost analize sadržaja na više nivoa.
Spomenik se podiže nepoznatim Srbima iz Perne koji su ubijeni 1941. godine i bačeni u jamu kod sela Bokani. Perna je selo na teritoriji opštine Bosanska Krupa u Federaciji BiH, koje je do 1992. godine bilo naseljeno srpskim stanovništvom (140 osoba po popisu iz 1991. godine), a koje je sad manje-više prazan prostor gdje su popisivači iz 2013. godine zatekli 27 osoba bošnjačke i četiri srpske nacionalnosti.
I selo Bokani je na dijelu opštine Bosanska Krupa, koje pripada Federaciji BiH na onoj strani Une.
Tijela jedanaest osoba ekshumirana su iz grobnice u Federaciji BiH i prebačena u novu zajedničku grobnicu u Republici Srpskoj. Bio je to poduhvat koji je zahtijevao određenu organizaciju, radnu snagu, materijalna i finansijska sredstva. Ipak, nečeg je nedostajalo da se uz sav taj napor ovim žrtvama otkrije identitet, da budu označene bar svojim imenima i prezimenima i godinama rođenja. Naime, postoje potomci, svjedoci, komšije, dokumenti, arhive i matični uredi iz kojih bi se imena ovih ljudi mogla izvući iz zaborava i uklesati u nadgrobnu ploču. Ali piscu je bilo dovoljno da ih imenuje samo njihovom nacionalnom pripadnošću, koja je očito važnija od toga da su to bili ljudi sa svojim, zločinom prekinutim, životnim pričama, da su bili nečija djeca ili su i sami bili djeca ili žene, djedovi, bake... Ostali su nepoznati Srbi koje su njihovi potomci ekshumirali s jedne na drugu stranu rijeke Une, među svoje. Uz dužno poštovanje žrtvama čije kosti leže u zemlji ispod ovog kamena – on je najmanje spomenik njima, a više spomenik politici etničkog čišćenja i živih i mrtvih na ovim prostorima.
OVDJE LEŽI RAZUM
U tekstu na nadgrobnoj ploči čitalac će lako primjetiti da se riječi u rečenici ne slažu ni po padežima, ni po licima, ni po broju. Neke riječi su napisane krivo, znakova interpunkcije je čas višak, čas manjak. U dilemi između je ili ije klesar se odlučio za e. Epitaf obiluje pravopisnim greškama, a to nam na jednom drugom nivou predstavlja pisca koji stoji iza teksta. I ne samo iza teksta, već i iza spomenika, iza politike koja promovira etničko razdvajanje ljudi na svim nivoima, ne samo zemaljskom i nebeskom, iza javnih budžeta koji im finansiraju djelovanje i koji im daju moć da kreiraju društveni sistem vrijednosti. To je sistem u kojem pismenost i znanje nisu bitni, u kojem su mitovi važniji od činjenica, vjera od nauke, forma od suštine. Ova granitna ploča nadgrobni je spomenik za nepoznati razum postratne tranzicijske Bosne i Hercegovine. Ogledalo pred kojim se jedni stide, a drugi ponose.
Domaća zadaća za čitaoce:
Napišite smisleno i gramatički ispravno epitaf za ovaj nadgrobni spomenik i pošaljite na adresu opštinske boračke organizacije Krupa na Uni.
