Ključna riječ: Satira – književni oblik u kojem se kritički ismijava pojedinac, grupa, država ili vlast. Često se koristi kao sredstvo političke borbe. Satira razobličava društvene nedostatke, političke strasti, ljudske sebičnosti, nepromišljenosti, mane i gluposti, a svojim podsmijehom na podrugljiv i duhovit način kritikuje, opominje i kažnjava. Dok humoristički smijeh svojom vedrinom zabavlja, oslobađa i rasterećuje, satirički smijeh svojom jetkošću i gorčinom angažuje, pokreće i obavezuje.
Ima snova za koje i dok ih sanjate znate da su san, da to ni u najluđem snu ne može biti stvarnost. Sanjao sam, dakle, da su me pozvali u Vladu Srbije, da komisiji koja treba da u Briselu razgovara s predstavnicima kosovskih Albanaca držim kurs albanskog. San ima smisla samo utoliko što ja zaista držim kurseve albanskog u Beogradu i što ta komisija stvarno postoji.
I tako, u tom snu, ja sedim ispred te grupe namrgođenih ljudi i predstavljam svoj silabus. Prve časove planirao sam za jedan opšti uvod, o pripadnosti albanskog jezika indoevropskoj jezičkoj porodici, u okviru koje je u nauci i dalje otvoreno pitanje o njegovom ilirskom ili tračkom poreklu, gde albanski kao potomak nekog od tih antičkih jezika Balkana predstavlja sponu između severnih i južnih indoevropskih dijalekata, kao i o njegovoj pripadnosti balkanskom jezičkom savezu, u koji po zajedničkim karakteristikama u gramatici i vokabularu još ulaze dijalekti istočne i južne Srbije, makedonski i bugarski, grčki i rumunski jezik. Još sam malo nešto govorio o narečjima albanskog jezika – ima ih dva, gegijsko na severu i toskijsko na jugu, čiji su govori poslužili i kao osnovica savremenog književnog jezika, koji se piše latiničnim alfabetom sa 36 grafema, od kojih su dve sa dijakritikama – ç (č) i ë (poluglas koji izgovaramo u monokl) – a devet je digrama, dh (kao u engleskom the), gj (đ), ll (kao l, albansko l je umekšano kao lj), nj, rr (produženo r), sh (š), th (kao u engleskom truth), xh (dž) i zh (ž). Od slova kojih nema u našoj abecedi, q se čita kao ć, x kao dz, a y kao nemačko ü.
Zatim sam prešao na gramatičke delove, objašnjavajući kako imenice u albanskom razlikuju rod – muški (kao shok "drug", libër "knjiga", vëlla "brat") i ženski (kao shoqe "drugarica", motër "sestra", vajzë "devojka"), uz ostatke starijeg srednjeg roda kod nekih klasa imenica – ali i vid, određeni i neodređeni (shok i shoku "neki/jedan drug uopšte" i "ovaj, konkretni drug", motër i motra). Osim toga, imenice imaju broj, jedninu i množinu (një shok, një shoqe, një libër, një vajzë "jedan drug, drugarica, knjiga, devojka" i dy shokë, tri shoqe, katër libra, pesë vajza "dva druga, tri drugarice, četiri knjige, pet devojaka"), kao i četiri ili pet padežnih oblika, u većem delu promene u sinkretizmu – nominativ i akuzativ, dativ i ablativ, te posebnu genitivnu konstrukciju.
Imao sam nameru da pomenem i prideve, koji u albanskom kongruiraju sa imenicom u rodu i broju, samostalno, ili vezujući se za imenicu članom koji se menja i po padežima (shoku i mirë "dobar drug", motra e re "mlađa sestra"), te kao i prilozi, razlikuju dva stepena komparacije – pozitiv i komparativ koji se gradi pomoću rečce më "više" (shoku më i mirë "bolji/najbolji drug").
Nameravao sam da završim s glagolima, koji u albanskom imaju više glagolskih načina pomoću kojih se iskazuje neki modalitet radnje (stvarnost, uslovnost, želja, preneseno kazivanje ili iznenađenje i sl.), a u kategoriji vremena razlikuju prošlost, sadašnjost i budućnost u oblicima indikativa (stvarne radnje), odnosno prošlost i neprošlost u oblicima konjunktiva i kondicionala (uslovnog načina), optativa (željnog načina) i admirativa (načina kojim se iskazuje govornikovo iznenađenje ili navodna informacija iz druge ruke).
Ali od svega toga sam odustao kad sam shvatio da me niko ne sluša, bilo zato što me ne razumeju, ili zato što su imali prečeg posla na mobilnim telefonima. Zato sam prešao na drugi deo silabusa, na govorne situacije i na fraze i rečenice koje je potrebno znati. Na primer, rekao sam, ako se nađu u Prištini i zanima ih gde je autobuska stanica, pitaće:
Më falni, ku është stacioni i autobusave?
(alb. Izvinite, gde je autobuska stanica?)
ili, ako ih zanima koliko nešto košta, pitaće:
Sa kushton? ili Sa është?
(alb. Koliko košta? / Koliko je?)
ili, ako sretnu nekoga čije ime ne znaju, reći će:
Tung, si je? Si quhesh? Sa vjeç je?
(alb. Zdravo, kako si? Kako se zoveš? Koliko imaš godina?)
A na isto pitanje odgovoriće:
Mirë jam, faleminderit. Unë jam nga Beogradi.
(alb. Dobro sam, hvala. Ja sam iz Beograda.)
Ako ne znaju šta je nešto, pokazaće prstom i pitaće:
Çka është kjo? A hahet? A pihet? Ç’bëhet me këtë?
(alb. Šta je ovo? Jede li se? Pije li se? Šta se radi s ovim?)
Za vreme će lako pitati:
Sa është ora?
(alb. Koliko je sati?)
A za članove porodice:
Sa veta jeni në familje? Sa veta jeni në shtëpi?
(alb. Koliko vas je u porodici / kod kuće?)
Ako se izgube, za pravac do glavne ulice pitaće:
Ju lutem, si të dal te rruga kryesore?
(alb. Molim vas, kako da dođem do glavne ulice?)
A za neki dobar restoran:
Cili është restoranti më i mirë?
(alb. Koji je najbolji restoran?)
Dok sam to govorio, svi su počeli da me pažljivije slušaju, a jedan me pogledao iskreno začuđen upozorivši da te situacije nisu baš realne, jer oni u Prištinu neće ići peške nego službenim autom (ili tenkom, dodao je drugi, što je svima osim meni bilo simpatično i duhovito) i imaće prevodioce, a drugi je dodao da njima ne treba albanski da bi ga govorili u Prištini, nego da bi ga slušali u Briselu.
To mi nije bilo jasno, pa su mi objasnili da njima znanje jezika treba za prisluškivanje Albanaca, dok se dogovaraju između sebe računajući (s pravom) da je Srbima ispod časti da razumeju albanski.
I dalje mi nije bilo jasno šta tačno treba da im predajem, pa su onda oni počeli da diktiraju rečenice koje bi želeli da razumeju kad ih čuju. I ja sam prevodio:
Ako je propala Velika Srbija, ne mora da propadne i Velika Albanija.
(prevod: Nëse dështoi Serbia e Madhe, nuk duhet dështuar me Shqipërinë e Madhe.)
Ako neće država u NATO, hoće NATO u državu.
(prevod: Nëse shteti s’hyn në NATO, atëherë NATO-ja hyn në shtetin.)
Na Zapadu je jug Srbije istočno od severa Kosova.
(prevod: Në Perëndim, jugu i Serbisë është në lindje të veriut të Kosovës.)
U Srbiji nije dovoljno da se za izbore pita narod. Treba i psihijatar.
(prevod: Në Serbi nuk mjafton që të pyetet populli për zgjedhje. Duhet edhe psikiatri.)
Ovo sam znao na koga se misli, pa sam se od straha probudio. I do jutra nisam mogao ponovo da zaspim. Razmišljao sam o svom poslu, i o ljudima koje poučavam albanski. Ko danas u Srbiji želi tim jezikom da govori, i zašto? Zašto sam ga ja naučio...
Sa znanjem albanskog otkrila mi se do tada malo poznata kultura i istorija susednog naroda. Bio sam u prilici da više puta posetim Kosovo i albansko primorje, da steknem poznanstva i vidim nova mesta. Mogao sam da čitam romane Ismaila Kadarea i poeziju Alija Podrimje. Albanskim u Srbiji ne govori gotovo niko, a sve je manje i Albanaca koji govore srpskohrvatski na Kosovu. Prema tome, postoji prostor koji tek čeka da bude ispunjen, a koji vodi i do Brisela. Pa makar i u najluđem snu.
